Faiz Ahmad Faiz banned from Indian Textbook

 ક્રાંતિના શાયર ફૈઝ અહમદ ફૈઝ બહિષ્કૃત • કારણ-રાજકારણ : ડૉ.હરિ દેસાઈ • કેન્દ્રીય બોર્ડના પાઠ્યક્રમમાંથી રુખસદ • અટલ બિહારીના લાડકા શાયર હતા ફૈઝ • પ્રા.લેંગે ૧૫૦માંથી ૧૬૫ ગુણ આપ્યા’તા • Dr.Hari Desai writes weekly column “Kaaran-Raajkaaran” for Mumbai Samachar’s Sunday Supplement UTSAV.15 May, 2022.

હમણાં કેન્દ્ર સરકારે કેન્દ્રીય શિક્ષણ બોર્ડનો અભ્યાસક્રમ બદલ્યો. ઇતિહાસનું પુનર્લેખન કે અનુકૂળ લેખન કરવાનો માહોલ હોય અને મુઘલ શાસનકાળ કે બ્રિટિશ શાસનકાળને મહત્વ ના મળે એની કાળજી લેવામાં આવતી હોય ત્યારે ઇતિહાસના કેટલાક કાલખંડ ગપટ કરી દેવાય છે. અમુકને અનુકૂળ રીતે રજૂ કરાય છે. એનું દ્રશ્ય રાષ્ટ્રીય મંચ પરઅત્યારે ભજવાઈ રહ્યું છે. કોઈક અગમ્ય કારણોસર કે તખ્તાપલટની પ્રેરણા યુવા માનસમાં ના પ્રગટે એટલા હેતુસર ભારત અને પાકિસ્તાન જ નહીં, પણ દુનિયાભરમાં મશહૂર શાયર ફૈઝ અહમદ ફૈઝની વર્ષોથી ભણાવાતી બે નજ્મ દસમા ધોરણના “ડેમોક્રેટિક પોલિટિક્સ”માંથી ગાયબ કરી દેવામાં આવી. સત્તાવાર રીતે તો આ સંદર્ભમાં કોઈ કારણ ફાઈલે નોંધાયું હોય તો જાણમાં નથી, પણ જે ક્રાંતિના શાયર વર્તમાન સત્તારૂઢ પક્ષના આરાધ્યપુરુષ અટલ બિહારી વાજપેયીના લાડકા હતા એમને જ બહિષ્કૃત કરી દેવાયા છે. દસમા ધોરણના કેન્દ્રીય બોર્ડના વિદ્યાર્થી આ બે નજ્મ ભણતા હતા એને બદલેહવે આખો દેશ ફૈઝની ચર્ચા કરે છે. ફૈઝને અભ્યાસક્રમમાંથી રુખસદ અપાતાં સમગ્ર દેશ એની ચર્ચા કરે છે. જેને કાઢવાનો હતો એ સૌથી વધુ છવાતો જાય છે. ઓછામાં પૂરું, ફૈઝને સમજ્યા વિના કે એને જાણ્યા વિના એના નામ, ધર્મ કે પાકિસ્તાની હોવા માત્રને કારણે એને બહિષ્કૃત કરવાનો પ્રયાસ થાય તો એ વધુ ઉત્સુકતા જગાવશે એ નક્કી. નાગરિકતા સુધારણા કાનૂન અને નાગરિકતાના રાષ્ટ્રીય નોંધણીપત્રક જેવા વર્તમાન શાસકો થકી અમલમાં લાવવાના પ્રયાસ સામે ઊઠેલા વિરોધવંટોળમાં ફૈઝ અહમદ ફૈઝની નજ્મ “હમ દેખેંગે” ગવાતી રહી અને “કાશ્મીર ફાઈલ્સ”માં પણ એનો સમાવેશ થયો હોવાને કારણે ફૈઝને શાસક વિરોધી સ્વર બુલંદ કરવાનું નિમિત્ત લેખીને પ્રતિબંધિત કરવાની કોશિશ થયાની શક્યતા વધુ છે. જોકે પ્રતિબંધ મૂકાય ત્યારે એના વિશે જાણવાની વધુ ઉત્સુકતા જાગે. ફૈઝ વિશે કે તેમની આ નજ્મની રચના કે તેના જાહેર કાર્યક્રમ સંદર્ભે કૂપમંડૂકો કદાચ અજાણ હશે.

હિંદુ પોશાક અને ફૈઝ

પાકિસ્તાનમાં જનરલ ઝિયા-ઉલ-હકનું લશ્કરી શાસન હતું ત્યારે તેમણે ૧૯૮૫માં એક ફરમાન બહાર પાડીને સાડીને હિંદુ પોશાક ગણાવી એ પહેરવા પર પ્રતિબંધ લગાવ્યો હતો. એ વેળા પાકિસ્તાનની મશહૂર ગાયિકા ઈકબાલ બાનોએ કાળા રંગની સાડી પહેરીને લાહોરના અલહમરા ઓડિટોરિયમમાં ફૈઝની “હમ દેખેંગે” નજ્મ ગાવાનું પસંદ કર્યું હતું. ફૈઝની ૧૯૭૯ની આ રચના જયારે ઈકબાલ બાનોએ તાનાશાહ જનરલ ઝિયાના શાસનકાળમાં ગાવાનું પસંદ કર્યું ત્યારે ફૈઝની રચનાઓ – નજ્મો - ગઝલો પાકિસ્તાન ટીવી કે રેડિયો પર પ્રસારિત કરવા પર પ્રતિબંધ હતો ! ઈકબાલ બાનો સાથે ઉપસ્થિત સઘળો જનસમૂહ પણ ફૈઝની આ નજ્મ ગાતો હતો. એ ફૈઝ સાથે જ ઈકબાલ બાનોના નામે મશહૂર થઈ. એ નજ્મના શબ્દો કંઈક આવા હતા:

“હમ દેખેંગે

લાજિમ હૈ કિ હમ ભી દેખેંગે

વો દિન કિ જિસ કા વાદા હૈ

જો લોહ-એ-અજલ મેં લિખ્ખા હૈ

જબ જુલમ-ઓ-સિતમ કે કોહ-એ-ગિરાં

રુઈ કી તરહ ઉડ જાએંગે “

ફૈઝ અહમદ ફૈઝની ૧૯૭૯માં અવતરેલી ઉપરોક્ત નજ્મનો સંબંધ ભારત અને પાકિસ્તાન બંનેની રાજકીય સ્થિતિ સાથે રહ્યો. ૧૯૭૭માં ભારતમાં ઇન્દિરા ગાંધીની ઈમરજન્સી સમાપ્ત થઇ અને મોરારજી દેસાઈની સરકાર સ્થપાતાં લોકશાહી બહાલ થઇ. એ જ વર્ષે પાકિસ્તાનમાં લશ્કરી વડા જનરલ ઝિયાએ સત્તા કબજે કરીને તાનાશાહી સ્થાપિત કરી હતી. આ ઘટનાક્રમના વિરોધમાં ફૈઝે આ રચના લખી હતી. એના વિદ્રોહી શબ્દોને કારણે ફૈઝને પ્રતિબંધિત કરવામાં આવ્યા હતા. ફૈઝના મૃત્યુ પછી એમની રચનાઓ વધુ વંચાતી અને પ્રભાવ પાડનારી રહી.મૂળે ડાબેરી વિચારક એવા ફૈઝને બગાવત અને વિરોધનું પ્રતીક માનવાની સાથે જ ધર્મ વિરોધી પણ માનવામાં આવતા હતા.

અટલજીના ફૈઝનાં આશિક

મોરારજી દેસાઈની સરકારમાં વિદેશમંત્રી તરીકે અટલ બિહારી વાજપેયી પાકિસ્તાન ગયા ત્યારેપ્રોટોકોલ તોડીને લાહોરમાં ફૈઝના ઘરે ખાસ એમને મળવા ગયા હતા. એમણે ફૈઝને કહ્યું હતું: “હું આપને માત્ર એક શેર માટે જ મળવા ઈચ્છતો હતો.” અટલજીની ફરમાઈશ પર ફૈઝે એ શેર પ્રસ્તુત કર્યો:

‘ફૈઝ’ કોઈ રાહ મેં જંચા હી નહીં,

જો કૂ-એ-યાર સે નિકલે તો સૂ-એ-દાર ચલે.

વર્ષ ૧૯૮૧માં ફૈઝ ભારત આવ્યા હતા. કવિ કૈદીરાય (વાજપેયી) સાથે એમની ભારતમાં પણ ગૂફ્તગૂ થઈ હતી. બંને વચ્ચે ગાઢ મૈત્રી હતી. કમનસીબી એ છે કે અટલજીના જ પક્ષની સરકાર ફૈઝને બહિષ્કૃત કરે છે.

લોકશાહીવાદી કર્નલ ફૈઝ

સિયાલકોટમાં ૧૩ ફેબ્રુઆરી, ૧૯૧૧ના રોજ જન્મેલા ફૈઝ રૂઢિવાદી પરિવારમાં ઉછર્યા છતાં પ્રગતિશીલ હતા. બહુ ઓછાને જાણ હશે કે એ ૧૯૪૨માં બ્રિટિશ લશ્કરમાં કેપ્ટન તરીકે જોડાયા અને ૧૯૪૩માં મેજર બન્યા હતા.૧૯૪૪માં મેજરમાંથી કર્નલના હોદ્દે બઢતી પામ્યા હતા પરંતુ ૧૯૪૭માં તેમણે લશ્કરમાંથી રાજીનામું આપ્યું હતું. પાકિસ્તાન બન્યા પછી ત્યાંના તાનાશાહ શાસકો સાથે ફૈઝને ક્યારેય બન્યું નહોતું. તેમણે અનેક વર્ષ જેલમાં જ વિતાવવાં પડ્યાં હતાં. દેશવટો પણ વહોરવો પડ્યો હતો.૧૯૫૧માં વડાપ્રધાન લિયાકત અલી ખાનની સરકારને ઉથલાવવાના કાવતરામાં સજ્જાદ જહીર સાથે તેમની ધરપકડ થઇ હતી. ચાર વર્ષના જેલવાસ દરમિયાન તેમને ખૂબ પરેશાન કરવામાં આવ્યા, પણ એમની રચનાઓ જેલમાં પણ અવતરણ પામતી રહી હતી. પાકિસ્તાનમાં સત્તાપલટાના પ્રતાપે તેમની સામે ખટલો ચાલ્યો નહીં,પણ ૧૯૫૫માં જેલમુક્ત થયા પછી ફરી ૧૯૫૮માં વરસ માટે જેલ જવાનો વારો આવ્યો.અંગ્રેજી દૈનિક પાકિસ્તાન ટાઈમ્સ અને ઉર્દૂ દૈનિક ઇમરોજના એ મુખ્ય તંત્રી રહ્યા.એમને ૧૯૬૨માં સાહિત્યની સેવા માટે લેનિન પુરસ્કાર પણ મળ્યો હતો. ૧૯૧૫માં માત્ર ચાર વર્ષની ઉંમરે સમગ્ર કુરાન કંઠસ્થ કરનાર ફૈઝ અંગ્રેજી અને અરબીમાં પ્રથમ શ્રેણીમાં પાસ થયા હતા.એ લાહોરની ગવર્નમેન્ટ કોલેજમાં ભણતા હતા ત્યારે એમના અંગ્રેજીના પ્રાધ્યાપક લેંગ એમના અંગ્રેજી જ્ઞાનથી એટલા પ્રભાવિત હતા કે તેમણે ફૈઝને ૧૫૦માંથી ૧૬૫ ગુણ આપ્યા હતા ! કોઈ વિદ્યાર્થીએ એ સામે વાંધો ઉઠાવતાં પૂછ્યું કે તમે ફૈઝને ૧૫૦માંથી ૧૬૫ ગુણ કેમ આપ્યા ત્યારે પ્રા. લેંગે કહ્યું હતું: “ એનાથી વધુ આપી શકું તેમ નહોતો માટે.” ૧૯૩૫માં તેઓ અમૃતસરની એમ.એ.ઓ. કોલેજમાં પ્રાધ્યાપક નિયુક્ત થયા હતા. ૧૯૪૦માંલાહોરની હેલી કોલેજમાં અંગ્રેજી ભણાવતા હતા. ૧૯૪૧માં તેમણે એક અંગ્રેજ મહિલા મિઝ એલિસ જ્યોર્જ સાથે મુસ્લિમ વિધિથી લગ્ન કર્યાં હતાં. ૨૦ નવેમ્બર, ૧૯૮૪ના રોજ ૭૩ વર્ષની વયે લાહોરમાં એમનો ઇન્તકાલ થયા છતાં આજે પણ પોતાની સર્જનસૃષ્ટિથી ફૈઝ પ્રખર લોકશાહીવાદી તરીકે દુનિયાભરમાં જીવિત હોવાનો અહસાસ કરાવે છે.

તિખારો

કુત્તે

એ ગલિયોં કે આવારા બેકાર કુત્તે

કિ બખ્શા ગયા જિનકો જૌકે-ગદાઈ૧

જમાને કી ફટકાર સરમાયા૨ ઇનકા

જહાં -ભર કી દુતકાર ઇનકી કમાઈ

ન આરામ શબ કો ન રાહત સબેરે

ગલાજત મેં૩ ઘર, નાલિયોં મેં બસેરે

જો બિગડેં તો ઇક દૂસરે સે લડા દો

જરા એક રોટી કા ટુકડા દિખા દો

યે હર એક કી ઠોકરેં ખાને વાલે

યે ફાકોં સે ઉકતા કે મર જાને વાલે

યે મજલૂમ મખલૂક૪ ગર સર ઉઠાયે

તો ઇન્સાન સબ સરકશી૫ ભૂલ જાયે

યે ચાહેં તો દુનિયા કો અપના બના લેં

યે આકાઓં કી૬ હડ્ડિયોં તક ચબા લેં

કોઈ ઇનકો એહસાસે-જિલ્લત૭ દિલા દે

કોઈ ઇનકી સોઈ હુઈ દુમ હિલા દે

- ફૈઝ અહમદ ફૈઝ

----------------------------------------

૧.ભીખ માંગવાની રુચિ ૨. નિધિ ૩. ગંદકીમાં ૪. જનતા ૫.ઘમંડ ૬.માલિકોની ૭.અપમાનની અનુભૂતિ

ઈ-મેઈલ: haridesai@gmail.com (લખ્યા તારીખ: ૧૪ મે, ૨૦૨૨)

The Royal Zamorin Family of Kerala lives on Govt Pension

                   કેરળનો ઝામોરિન રાજવી પરિવાર  સરકારી પેન્શન પર જીવે છે

ઈતિહાસ ગવાહ હૈ: ડૉ.હરિ દેસાઈ

·         ઝામોરિન રાજવીઓના પ્રતાપે વર્તમાન કેરળની આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક સમૃદ્ધિનાં દ્વાર ખુલ્યાં હતાં

·         નેહરુ-સરદારની સરકારના વચન છતાં નેહરુ-પુત્રી ઈંદિરા અને નામ્બુદિરિપાદ થકી સાલિયાણાંનાબૂદી

·         ડાંગના આદિવાસી રાજાઓને ગુજરાત સરકારનું પેન્શન, કેરળમાં આદિવાસી રાજાઓ ગરીબી રેખા નીચે

 Dr.Hari Desai writes weekly column “Itihas Gawah Hai” for Divya Bhaskar Digital Rangat-Sangat Sunday Supllement.15 May, 202022.

સમય સમયની બલિહારી છેઃ સદીઓ સુધી ઉત્તર કેરળનાં સૌથી પ્રભાવી રાજવી લેખાતા ઝામોરિનની ત્રણ શાખાઓના ૮૨૬ જેટલા વંશજો માટે કેરળની સરકારે પેન્શનની વ્યવસ્થા કરવી પડે છે. હિંદુ નાયર એવા ઝામોરિન રાજવીઓના પ્રતાપે વર્તમાન કેરળની આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક સમૃદ્ધિનાં દ્વાર ખુલ્યાં હતાં. એ જ ઝામોરિન રાજવીનાં વંશજોએ આઝાદી પછી કોંગ્રેસના વડપણવાળી મદ્રાસ સરકાર સમક્ષ વિનંતી રજૂ કરવાનો વખત આવ્યો કે અમને જીવાઈ માટે પેન્શનની વ્યવસ્થા કરી આપો. આઝાદીના દાયકા સુધી મદ્રાસ સરકારને એ વિશે વિચારવાનો વખત ના મળ્યો, પણ પછી કેરળ રાજ્યની રચના થયાના દાયકાઓ પછી હજુ થોડાં  વર્ષ પહેલાં જ કોંગ્રેસના નેતૃત્વવાળી સંયુક્ત લોકતાંત્રિક મોરચના (યુડીએફ)ની મુખ્ય પ્રધાન ઓમાન ચાંડીની કેબિનેટે પ્રત્યેક ઝામોરિન વંશજને મહિને ૨૫૦૦ રૂપિયાનું પેન્શન બાંધી આપવાનો નિર્ણય કર્યો.ઝામોરિનનાં વંશજોની સંખ્યા ૮૨૬ ગણાઇ. મામલો હાઈકોર્ટે ગયો અને કેરળ સરકારે એના ચુકાદાને સ્વીકારીને 30 ઓગસ્ટ ૨૦૧૭ના રોજ રકમમાં વધારો કરીને એ ૩૦૦૦ રૂપિયા કરી હતી. એનો લાભ ૫૫ પરિવારોને થયો. ૧૦ એપ્રિલ ૨૦૨૧ના રોજ કેરળની માર્કસવાદી સરકારે આદેશ બહાર પાડીને ૨.૫૯ કરોડ રૂપિયાની આર્થિક જોગવાઈ આ ઝામોરિન પેન્શન માટે કરી હતી. આ કોઈ ઉપકાર નહોતો છતાં  એની સામે પણ વિવાદવંટોળ ઊઠ્યો હતો. અત્યારે કેરળમાં શાસન કરતી માર્ક્સવાદી મોરચાની સરકાર પણ અગાઉની સરકારના એ નિર્ણય સાથે સંમત રહી છે. કમનસીબી તો જુઓ કે પોતાની અબજોની સંપત્તિ ભારતભૂમિને ચરણે ધરનારા રાજવીઓએ હવે પેન્શન પર જીવવાનો વખત આવ્યો છે! રાજવીના કેટલાક વંશજો અત્યારે પટાવાળાની નોકરી કરીને જીવન વીતાવે છે

સરદારના વચનનો દ્રોહ

સો વર્ષની વય વટાવીને થોડાં વર્ષ પહેલાં ગુજરી ગયેલા ‘તખ્ત વિનાના રાજવી’ ઝામોરિન પી. કે. એસ. સમૂથિરી રાજા તો ભારત સંચાર નિગમ લિમિટેડ (બીએસએનએલ)માં મહાવ્યવસ્થાપક (જીએમ)ના હોદ્દેથી નિવૃત્ત થયા હતા. સાદા ઘરમાં વસતા હતા. ટાટા ઈન્ડિકા કારની આગળ ઝામોરિનનું રાજવી બોર્ડ લટકાવીને મુસાફરી કરતા હતા. એમના દીવાનખંડમાંની છેલ્લા વાઈસરોય અને અંગ્રેજ ગવર્નર-જનરલ લોર્ડ માઉન્ટબેટન અને લેડી એડવિના માઉન્ટબેટન સાથે તેમની અને તેમનાં પત્ની કમલાની તસવીર વિશે ગૌરવ અનુભવતા હતા.
બ્રિટિશ ઈન્ડિયાના સૌથી સમૃદ્ધ રજવાડા હૈદરાબાદના નિઝામનાં વંશજો કોલકાતામાં ચાની કીટલી ચલાવીને જીવન વ્યતીત કરતા હોય, તો પ્રમાણમાં નાના ઝામોરિનના રજવાડા કોઝીકોડે (કાલીકટ)ના રાજવીના વંશજોની સ્થિતિ ક્યાંથી સારી હોય! આઝાદ ભારત સાથે દેશી રાજ્યોને જોડતાં રિયાસતી ખાતાના પ્રધાન અને નાયબ વડા પ્રધાન સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે પ્રત્યેક રાજવીને અને એમના વંશજોને ઘટતા ક્રમમાં સાલિયાણાં આપવાની અને કેટલાક વિશેષાધિકારોની બંધારણીય જોગવાઈ કરાવી હતી. કમનસીબે નેહરુ-સરદારની સરકારના આ વચનને નેહરુ-પુત્રી ઈંદિરા ગાંધીએ ૧૯૭૧માં સાલિયાણાંનાબૂદી થકી લોકચાહના મેળવવાની લાહ્યમાં ફોક કર્યું. જોકે કેરળમાં તો સામ્યવાદી મુખ્યમંત્રી ઈ.એમ.એસ. નામ્બુદિરિપાદે ૧૯૬૯માં રાજવીઓનાં સાલિયાણાં રદ કર્યાં હતાં. દેશભરના એ રાજવીઓ કે જેમણે પોતાનાં રજવાડાંની અબજોની સંપત્તિ દેશને ચરણે ધરી હતી. એમને વર્ષે માંડ ચાર કરોડ રૂપિયાનાં સાલિયાણાં નાબૂદ કરવાનો વડાં પ્રધાન ઈંદિરા ગાંધીની સરકારે નિર્ણય કર્યો, પણ એમનાથી આજની સરકાર સુધી નવ-રાજવી બનેલા સાંસદો અને ધારાસભ્યોને અબજો રૂપિયા પેન્શન અને ભથ્થાં તરીકે ચૂકવાય છે. વિધિની વક્રતા તો જુઓ, દલા તરવાડીના ન્યાયની જેમ આજે પણ ભારતના ધારાસભ્યો અને સાંસદો પ્રજાની સેવા માટે પગાર અને ભથ્થાંમાં વધારો કરતા રહેવામાં સર્વાનુમત ઠરાવો કરે છે!

 

ઉત્તર-મધ્ય કેરળમાં શાસન

લગભગ ૧૨મી સદીથી લઈને છેક ૧૮મી સદી સુધી કેરળના ઉત્તર અને મધ્ય ભાગમાં હિંદુ નાયર એવા ૧૨૦ જેટલા ઝામોરિન શાસન કરતા રહ્યા. દુનિયાભરના દેશો સાથે કેરળના સાગરકાંઠાનાં બંદરોથી વેપારને વિકસાવતા રહ્યા. આરબો, ચીના, પોર્ટુગીઝો અને ડચ તથા અંગ્રેજો સાથેના વેપારસંબંધોને સુવિધા પૂરી પાડીને પ્રોત્સાહિત કરતા રહ્યા. એ સમયે યુરોપમાં શક્તિશાળી લેખાતા પોર્ટુગલના રાજવીના દૂત તરીકે વાસ્કો-દ-ગામાનું ૨૭ મે ૧૪૯૮ના દિવસે ઝામોરિનના દરબારમાં આગમન થયું ત્યારે એની સારી એવી આગતાસ્વાગતા કરાઈ હતી. જોકે, આરબોના પ્રભાવ હેઠળ ઝામોરિને પોર્ટુગીઝો માટે દરિયાઈ માર્ગે વેપારની ખેપો કરવામાં કરવેરામાં રાહત આપવાનું નકાર્યું એટલે ચારેક મહિના પછી વાસ્કો-દ-ગામાએ કન્નૂરના કોલાથિરી રાજવી કને  જવાનું નક્કી કર્યું. કોલાથિરી સાથે ઝામોરિનની પરંપરાગત દુશ્મની હતી. ગામાએ એનો લાભ લેવાનો પ્રયાસ કર્યો. ઝામોરિનના તાબા હેઠળના કોચી (કોચીન)ના રાજા સાથે પણ ગામાએ સંતલસ કરીને એને ઝામોરિન વિરુદ્ધ ભડકાવ્યો. આજે કેરળમાં હિંદુ અને ખ્રિસ્તી સમાજમાં મહિસૂરના એ વેળાના રાજવી હૈદરઅલી અને ટીપુ સુલતાને આચરેલા અત્યાચારની વાતો ખૂબ ચર્ચાય છે. જોકે, વાસ્કો-દ-ગામાએ જે રીતે હિંદુ રાજવીઓને અંદર અંદર લડાવીને પોતાના પક્ષને મજબૂત કર્યો. ગોવામાં પોતાનો પ્રભાવ પ્રસાર્યો. એ દરમિયાન ખ્રિસ્તી વટાળવૃત્તિને વધારી અને જે અત્યાચારો આચર્યા હિંદુ અને મુસ્લિમો પર એનાં વર્ણનો રૂવાડાં ખડાં કરી દેવા એવાં છે. ગામા પછી આલ્બુકર્ક અને બીજા પોર્ટુગલ પ્રતિનિધિઓએ એ વેળાના વિજયનગરના કૃષ્ણદેવ રાયા સાથે સુમેળ સાધીને ઝામોરિન વિરુદ્ધના જંગમાં તેમની મદદ મેળવવાની કોશિશ કરી.

ટીપુથી ત્રસ્ત દુશ્મન-ત્રિપુટી

મહિસૂરના શાસક હૈદરઅલી અને એમના વારસ ટીપુ સુલતાને કેરળના રાજવીઓ પર આક્રમણ કરીને એમને નમાવવાના પ્રયાસ કર્યા હતા. મૂળ કેરળ અને આરબ પ્રજાથી પેદા થયેલી મોપલા જાતિની મુસ્લિમ પ્રજાએ આ આક્રમણખોરોને સાથ આપ્યો. સાટામાં જીતેલા પ્રદેશમાં વિશેષાધિકાર મળ્યો. મહિસૂર અને મોપલા જોડાણ સામે કેરળના હિંદુ રાજવીઓ ટકી શકવાની સ્થિતિમાં નહોતા. એકમાત્ર ત્રાવણકોરના ‘ધર્મરાજા’ તરીકે ઓળખાતા કાર્તિક તિરુનલ રામ વર્માને પક્ષે અંગ્રેજો હોવાથી એણે મહિસૂર સામે ઝૂકવાનો નન્નો ભણી દીધો.
કોઝીકોડેના રાજવી-ઝામોરિન, કોચીના રાજા અને કન્નૂરના કોલાથિરી રાજવીઓ એકમેકની દુશ્મની છતાં ત્રણેય છેવટે અસ્તિત્વની લડાઈમાં ત્રાવણકોરના મહારાજાના શરણમાં ગયા. દરિયાદિલ ત્રાવણકોર ‘ધર્મરાજા’એ ત્રણેયને સંકટના સમયે જાગીરો આપીને રાજ્યાશ્રય બક્ષ્યો. ટીપુએ ત્રાવણકોર પર ચડાઈ કરી, પણ એ ફાવ્યો નહીં. ત્રાવણકોરને પક્ષે કોર્નવોલિસના માર્ગદર્શનમાં અંગ્રેજો ટીપુ સામે લડ્યા. ૧૭૯૨માં અંગ્રેજો સાથે ટીપુએ સંધિ કરવી પડી અને શ્રીરંગપટ્ટણમ સંધિ તરીકે જાણીતી આ સમજૂતીમાં ટીપુએ આખા મલબાર પરનો હક્ક ગુમાવવો પડ્યો. છેલ્લે ૧૭૯૯માં ટીપુ અંગ્રેજો સાથેના જંગમાં હણાયો ત્યારે હૈદરાબાદના નિઝામ અને મહારાષ્ટ્રના મરાઠા અંગ્રેજોને પક્ષે લડ્યા હતા. ટીપુના અંત પછી  ભારતમાં અંગ્રેજોના મૂળિયાં મજબૂત થયાં  હતાં.

ઝામોરિન ભણી પ્રજાઆદર

વર્તમાન સંજોગોમાં રાજા-રજવાડાં મટી ગયા છતાં કેરળની પ્રજાના દિલમાં હજુ ઝામોરિન ભણી આદરભાવ જળવાયો છે. ઝામોરિન આજે પણ ઉત્તર કેરળના મલબાર ઈલાકામાં આવેલાં ૪૫ જેટલાં ધર્મસ્થળોમાં ટ્રસ્ટી તરીકેનો આદર પામે છે. સામાન્ય રીતે સામ્યવાદી વિચારધારા ધરાવતા માર્કસવાદી સામ્યવાદી પક્ષના શાસકો રાજવીઓ ભણી ઘૃણા ધરાવે છે. કેરળમાં એવું નથી. હજુ મે ૨૦૧૭માં જ માર્કસવાદી મુખ્ય પ્રધાન પિનરાઈ વિજયનને મળવા માટે આજના ‘તખ્ત વિનાના ઝામોરિન’ મનાતા ૯૨ વર્ષના કેસીયુ રાજા ગયા, ત્યારે મુખ્ય પ્રધાને ભાવથી એમનો આદર સત્કાર કર્યો હતો. પૂર્વ રાજવીએ કાલિકટના ઈતિહાસનાં પુસ્તકો અને ઈન્ક પેન (હિંદી પેન) મુખ્ય પ્રધાનને ભેટ ધરી હતી. ૧૯૯૯માં એ વેળાના ઝામોરિન પી. કે. ઈત્તાનુન્ની રાજાએ સપરિવાર એ વેળાના માર્કસવાદી મુખ્ય પ્રધાન ઈ. કે. નયનારની સેક્રેટિયેટમાં મુલાકત લીધી હતી.જોકે કેરળના આદિવાસી રાજાઓનાં પરિવાર આજે પણ ગરીબીની રેખા નીચે જીવે છે. મન્નન વંશના  ૧૩મા આદિવાસી રાજા રમણ રાજમન્નન સામાન્ય ખેડૂત છે. બીપીએલ કાર્ડ ધરાવે છે. એમને તથા અન્ય આદિવાસી રાજાઓને સરકાર તરફથી કોઈ સહાય મળતી નથી. ગુજરાતમાં તો ડાંગના પાંચ આદિવાસી રાજવી પરિવારોને રાજ્ય સરકાર પેન્શન આપે છે, પણ કેરળમાં આદિવાસી રાજાઓ માટે આવી કોઈ જોગવાઈ નથી.

ઈ-મેઈલ: haridesai@gmail.com  (લખ્યા તારીખ: ૧૧ મે,૨૦૨૨)